|
ҳукм тўғри келишига далолат қиладиган далили бўлиши лозим бўлган бандалар феъллари сирасига кирмайди, балки улар банда феълига оид услублардир, холос. Банданинг феъли (иши) раъй-фикр билдиришга тўла имкон берилган шароитда розилик билан халифани тиклаш бўлиб, унга оид шаръий ҳукм, яъни унга тааллуқли Шореъ хитоби келган. Демак бу услубларни ёки бошқасини танлаш мусулмонларнинг ўз ихтиёрида. Мусулмонларнинг халифани ўз розиликлари ва ихтиёрлари билан тиклашлари имконини беришга олиб келадиган ҳар қандай услубдан фойдаланишлари жоиздир. Модомики бу услубнинг ҳаромлигига далолат қилувчи бирон шаръий далил келмаган экан, уни қўллаш жоиздир. «Бу услуб банданинг феълидир, демак у фақат шаръий ҳукмга мувофиқ ижро қилиниши керак, шунинг учун унинг ҳукмига далолат қиладиган бир далил бўлиши даркор», дейилмайди. Чунки шаръий ҳукмга мувофиқ ижро қилиниши вожиб бўлган ва ҳукмига далолат қиладиган бир далил бўлиши албатта даркор бўлган банданинг феъли асл деб эътибор қилинадиган ёки феълнинг фаръи (иккиламчи қисми) деб эътибор қилинадиган феъл бўлиб, унинг аслига оид умумий далил келмасдан балки аслининг далили хос бўлиб келган бўлади. Бунга намозни мисол қилиш мумкин. Чунки намознинг далили уни адо этишга хос бўлиб, ундаги барча феълларни ўз ичига олмайди. Аммо феълнинг фаръи бўлган феълга келсак унинг аслини адо этишга доир умумий далил келган бўлади. Мана шу умумий далил феъл аслини адо этишга олиб келадиган барча фаръий феълларни мубоҳ қилиб қўяди. Фаръий феълни ҳаром дейиш учун далил керак. Шундай далил бўлсагина у мубоҳлик ҳукмидан чиқади. Барча услублар ҳам худди шундай. Мана бу сайловлар масаласидаги асл феъл халифани розилик ва ихтиёр билан тиклашдир. Бундан келиб чиқадиган овоз бериш, овоз бериш қутиларини ўрнатиш, овозларни ҳисоблаш ва шунга ўхшаган фаръий ишлар эса асл ҳукми остига киради ва бошқа далилга муҳтож бўлмайди. Уларни ҳаром дейиш учун бир далил керак. Барча услублар шундай бўлади. Аммо воситаларга келсак, улар қуроллардир. Масалан қоғозлар ташланадиган сайлов қутилари каби. Воситалар феъллар ҳукмини эмас, нарсалар ҳукмини олади ва уларга «нарсалардаги асл-асос – модомики ҳаромлигига далил келмаган экан – мубоҳликдир» деган қоида тўғри келади. Тариқат билан услуб ўртасидаги фарқ шуки, тариқат аслдир
57-бет
Бетлар: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225 226 227 228 229 230 231 232 233 234 235 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 246 247